Bu yazıya kaç puan verirsiniz?

[ratings]

Genellikle harem hizmetlerinde çalıştırılan erkekliği giderilmiş kimse.

Hadım kelimesinin aslı, Arapça “hizmet etmek” anlamındaki hıdme masdarının ism-i fâili olan hâdimdir. “Hizmetkâr” anlamına gelmektedir; çoğulu hadem, huddâm. Kelime zamanla Türkçe’de hadım şeklini almış ve saray hizmetkârlarının çoğunun, özellikle harem kısmında çalışanların tamamının erkekliği giderilmiş kişiler olmasından dolayı “iğdiş” anlamını kazanmıştır. Aynı mânada kullanılan Arapça hasî “husyeleri (testisleri) alınmış insan veya hayvan” demektir.. Bunun yanında erkeklik organlarının tamamı alınmış kimseye mecbûb denilir.

Hadımların Özellikleri

Hadımlar karakter bakımından kadın ve çocuklarla kıyaslanabilir. Hadımlar da özellikle kuşlarla oynamaktan hoşlanır ve yemeye içmeye düşkün olurlar. Neşe ve öfkelerini çok çabuk açığa vuran hadımlar dedikoduya meraklı olup normal insanları aşağılar, ancak zengin ve güçlü insanları takdir ederler. Ev işlerinden hoşlanmakla beraber ağır işlere gelemezler. Uzun süre at sırtında kalabilir, iyi ok atabilirler. Ticarî hayatta başarılıdırlar. Özellikle Horasanlılar bu yönleriyle temayüz etmişlerdir. İğdiş edildikleri için büyük bir hınçla doludurlar ve bundan dolayı erkekleri kıskanır, onlardan nefret ederler. Cinsî arzu ve yeteneklerini tamamen kaybettikleri sanılırsa da özellikle bulûğ çağından önce iğdiş edilenlerin cinsî istekten büsbütün yoksun olmadığı bilinmektedir. Emevî Halifesi Muâviye’nin, karısı Fâhite’nin itirazı üzerine hareme sadece yaşlı hadımların girmesine izin vermesi de bunu teyit etmektedir. Osmanlılar da harem görevlilerinin çirkin ve tamamen iğdiş edilmiş zenciler olmasına dikkat ederlerdi.

Tarihte Hadım Nasıl Yapılırdı

Makdisî, Ahsenü't-tekasim isimli kitabında, bizzat kendisinin şahit olduğu bir hadım etme operasyonunu şöyle anlatmaktadır. Öncelikle kişinin husyeleri (testisleri, taşakları) alınmaktadır. Ardından erkeklik organının kesilir ve buraya  idrarını yapabilmesi için kurşun bir çubuk takılır. Ancak eski dönemlerde de bu tür operasyonların yaygın olmayıp hadımların çoğunun hasî olduğu yani sadece testislerinin alındığı da bilinmektedir. Avrupa’da beyaz köleler önce İspanya’ya gönderilir ve burada yahudiler tarafından iğdiş edildikten sonra Doğu’ya satılırdı. Tesbit edilebildiği kadarıyla bu işin merkezi Verdun idi.

Geçmişte Hadım

Kaynaklarda İslamiyetten önceki dönemlerde iğdişle ilgili birkaç olaydan bahsedilmektedir ancak bunun yaygın olduğu söylenemez. Kur’ân-ı Kerîm’de “evin hanımına şehvet duymayan erkek hizmetçilerden” (en-Nûr 24/31) söz edilerek bu hususa atıfta bulunulmuştur, ancak Asr-ı saâdet’te de bu işlemin yaygın olmadığı anlaşılmaktadır.

İslamiyet döneminde de hadım edilme hadisesi yoktur. Zir Ashaptan bazı kişiler kendilerini tamamen ibadete vermek için hadım olmak istemişlerse de Hz. Peygamber (sav) buna izin vermemiştir. Bu konudaki bazı örnekleri Cinsellikten Uzaklaşmak Haram mıdır? isimli yazımızda anlatmıştık. 

Resûl-i Ekrem’in hizmetçilere karşı iyi davranmayı emreden hadislerine ve İslâm dininin insanları, hatta hayvanları iğdiş etmeyi yasaklamasına rağmen hadım hizmetkâr kullanımı Emevî Halifesi I. Muâviye’ye kadar uzanmaktadır. Eski Ön Asya, Grek, Roma, Bizans ve İran saraylarında hadımların bulunduğu ve bunların bir kısmının çok önemli görevlere geldiği bilinmektedir.

Bizans Dönemi'nde Hadım

Bizans İmparatorluğu’nda bazı aileler çocuklarını kilisenin hizmetine vermek için onları hadım ederlerdi. Aslında İznik Konsili hadımların rahip olmasını açıkça yasaklamıştı. Bu sebeple hadımlar ancak Doğu kiliselerinde görev yapabilirlerdi. İmparator Romanos Lakapenos, oğlu Theophylaktos’u İstanbul patriği yapmak için böyle bir operasyondan geçirmişti.

Araplar'da Hadım

Câhiz, Kitâbü’l-Ĥayevân isimli kitabında, dinî kanunların hâkim olduğu milletlerde mâbedlerin hizmetine giren çocukların hadım edildiğini belirtmektedir.  Devlet düzeninde daha çok Sâsânîler’le Bizanslılar’ı örnek alan Araplar’ın sarayda istihdam ettikleri hadımların sayısı Abbâsîler döneminde özellikle Halife Emîn’den itibaren artmıştır. Kaynaklarda Muktedir-Billâh’ın 11.000 siyah ve beyaz hısyânının bulunduğu, iki Bizans elçisinin huzura kabul edildiği bir törende 4000 beyaz, 3000 siyah hadımın görev aldığı kaydedilmektedir.

Türkler'de Hadım

Abbâsîler’den sonra gelen İslâm ve Türk devletlerinden Sâmânîler’de bunlara rastlandığı gibi Beyhakī’nin verdiği bilgilerden Gazneliler devrinde de hadımların bulunduğu anlaşılmaktadır. Meselâ Sultan Mesud’un mâbeyincisiyle Hârizmşah Altuntaş el-Hâcib’in Şeker adlı nedimi bunlardandır. Daha sonra Sâmânî-Gazneli geleneklerini sürdüren Büyük Selçuklular, Zengîler, Anadolu Selçukluları, Eyyûbîler ve diğer bazı devletlerde de hadımların kullanıldığı görülmektedir. Nûreddin Mahmud Zengî, 557’de (Miladi 1162) hücre-i saâdette ve Mescid-i Nebevî’de yapılacak hizmetler için on iki hadım görevlendirmiş ve bunların hâfız olmasını şart koşmuştu. Selâhaddîn-i Eyyûbî buradaki hadımların sayısını yirmi dörde çıkarmış ve başlarına Bedreddin el-Esedî’yi getirmiştir.

İlhanlılar’da hadımlar “hâce-serâ” unvanıyla anılırdı. XIV. yüzyılda da Mescid-i Nebevî’nin kapıcıları şeyhülhuddâmın emrinde görev yapan hadımlardı. Safevî sarayının özellikle harem kısmında görevlendirilen ve kendilerine yine hâce-serâ denilen hadımlar siyasî işlere karışmışlardır. Hânedanın yıkılmasında, daha ziyade Malabar civarından gelen ve sayıları gittikçe artan hadımların önemli rol oynadığı bilinmektedir.

Diğer Milletlerde Hadım

Mısır, Kuzey Afrika, Endülüs ve Hindistan saraylarında da hadımlar vardı ve bunların bazıları kumandan olarak seferlere katılmış, donanmaları sevk ve idare etmiştir. Fâtımîler’in ilk döneminde Slav asıllı bir hadım olan Cevher, idarede önemli rol oynamış, beyaz hadım olan Bercevân ise Halife Hâkim-Biemrillâh’ın hocalığını yapmıştır. VI. (XII.) yüzyılda da çeşitli askerî kuvvetlere kumandanlık ve bazı önemli şehirlerde valilik yapan hadımlar vardı. Halife Âdıd devrinde (1160-1171) bunlar daha nüfuzlu bir hale gelmişlerdi. Fâtımîler’de hadımlar emîrlerin hemen arkasından gelirdi. Özel hizmet memurları da hadımdı. Bir kısım hadımların ise İhşîdîler’den Ebü’l-Misk Kâfûr (966-968) gibi hükümdarlığa kadar yükseldikleri görülmektedir. Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin ünlü saray nâzırı Bahâeddin Karakuş da bir hadımdı. Memlük sarayında bu tür görevlilere, Türkçe tapığçı (hizmetçi) kelimesinden Arapçalaştırılan tavâşî adı verilmiş ve bu tabir XIV. yüzyılda Anadolu’ya geçerek Beylikler dönemi saraylarında da kullanılmıştır. Sinop’ta İsfendiyar Bey zamanına ait 838 (1434-35) tarihli bir kitâbede adı geçen Şehâbeddin Şâhin el-Memlük et-Tavâşî’nin, Âşıkpaşazâde Târihi’nde Candaroğlu İsmâil Bey’in veziri olarak gösterilen Şehâbeddin Ağa olduğu ve ağa unvanının kendisine belki de tavâşîliği dolayısıyla verildiği tahmin edilmektedir. Memlükler zamanında saray içinde ve dışında çeşitli zümreler halinde görev yapan tavâşîler genellikle Rum, Habeş, Hint ve Batı Afrika asıllı idiler. Bunların büyük çoğunluğu kendi memleketlerinde hadım edildikten sonra Memlük Sultanlığı’na gönderiliyordu. Harem kısmında çalışan ve tamamı siyahî olan tavâşîlerin başkanı “zimâmdâr” unvanıyla anılırdı; bu yetkili, sultanın hareminin bütün işlerine nezaret ederdi. Özellikle Sultan Muhammed b. Kalavun’un 1341’de ölümünden sonra zimâmdârın nüfuzu çok arttı. Sultanın veya emîrlerin maiyetindeki tavâşîlerin reisine “mukaddemü’l-memâlîk” denirdi ve bunun rütbesi zimâmdârın üstündeydi. Sarayda perdedârlık yapan ve kendilerine “huddâm-ı sitâre” denilen hizmetkârlar da tavâşîlerdendi. En yaygın tavâşî isimleri Miskal, Cevher, Sandal, Anber, Fîrûz, Kâfûr, Lü’lü’, Mercân, Hoşkadem, Şâhin ve lakapları Zeynüddin, İzzeddin, Sa‘deddin, Fârisüddin, Safiyyüddin, Sâbıkuddin, Şücâüddin, Bedreddin, Şemseddin, Cemâleddin vb. idi.

Osmanlı'da Hadım

Osmanlı sarayında Çelebi Sultan Mehmed, bir rivayete göre ise II. Murad döneminden itibaren çoğunluğunu Boşnak ve Rum kökenlilerin oluşturduğu beyaz ırklara mensup “akağa” denilen hadımların çalıştırıldığı görülür. II. Murad zamanında kapı ağası, hazinedarbaşı ve kilercibaşı gibi görevlilerin bu beyaz hadımlardan olduğu bilinmektedir; zamanla bunlar saray dışında da kullanılmışlardır. Daha çok padişahın özel hizmetine ayrılmış olan akağalardan Şehâbeddin Paşa Rumeli beylerbeyiliğine ve vezirliğe, Atik Ali Paşa, Hadım Sinan Paşa, Hadım Süleyman Paşa, Hadım Mesih Paşa, Hadım Hasan Paşa ile Gürcü Mehmed Paşa da vezîriâzamlığa kadar yükselmişlerdir. Fâtih Sultan Mehmed devrinden itibaren sarayda, özellikle haremde siyah hadım ağalarının (karaağalar) istihdam edildiği ve zamanla bunların sayısının arttığı görülmektedir. Osmanlı sarayından başka devlet büyüklerinin konaklarında da hadımlar bulunuyor ve bunların çoğunu yine siyahîler oluşturuyordu.

Siyahî hadımların kaynağı Afrika idi. Sekiz-on bir yaşları arasında toplanan çocukların Mısır’da yapılan bir operasyonla erkeklikleri giderilir, daha sonra başta İstanbul olmak üzere büyük merkezlere sevkleri yapılırdı. Ancak devlet kademelerinde zaman zaman bu uygulamaya karşı çıkıldığı anlaşılmaktadır. Meselâ 1560’ta Prizren’de bir alay beyi, böyle bir ameliyat sırasında üç reâyâ çocuğunun ölümüne sebebiyet verilmesi yüzünden cezalandırılmış, Şehid Ali Paşa’nın (ö. 1716) sadrazamlığı sırasında da Mısır valisine ve kadısına gönderilen bir fermanla Habeşîler’in kısırlaştırılmaması istenmiştir. Fakat daha sonra bu fermana uyulmadığı ve Ebûtîc, Asyût’un güneyi ve Sudan’dan yukarı Mısır’a gelen güzergâhta her yıl 100-200 gencin iğdiş edildiği bilinmektedir. 1813-1814’te Yukarı Mısır’ı ziyaret eden Burckhardt biri Borgo bölgesi, diğeri Dârfûr olmak üzere iki iğdiş merkezi bulunduğunu ve Kıbtî keşişlerin bu işi ücret karşılığında yaptığını tesbit etmiştir. Uygulamanın kesin olarak ancak Sultan Abdülmecid döneminde (1839-1861) durdurulduğu görülmektedir. Burckhardt, XIX. yüzyılda Afrika’dan Mekke ve Medine’ye hadım gönderildiğini, Mekke’de nâib-i Harem’den sonra hadım ağasının önemli bir mevki işgal ettiğini, çoğu zenci olan bu hizmetçilerin Mescid-i Harâm’ın temizliğinden sorumlu olduğunu ve hücre-i saâdette görev yapan tavâşîlerin bundan sonra başka bir şahsın hizmetinde bulunamayacağını söyler.

Modern Kimyasal Hadım

Yukarıda da anlattıklarımızdan anlaşıldığı üzere hadım etmenin farklı yolları bulunmaktadır. Eski dönemlerde fiziksel olarak erkeklik organına zarar verilerek yani ya testislerin alınması yadı burularak işlevsiz hale getirmesi ile yada tüm erkeklik organının (penis dahil) kesilmesi ile hadım işlemi yapılmıştır. Bu insanlarda fiziksel olarak değişim meydana getirmektedir. Günümüzde zaman zaman gündeme getirilen Kimyasal kastrasyon (hadım) ise, bir kişinin cinsel dürtülerini azaltıcı birtakım ilaçların kendisine verilmesidir. Cinsel istismarcıların ağırlıklı erkek olduğunu düşünecek olursak, testosteron dediğimiz hormonu azaltıcı birtakım ilaçların kişilere verilmesi ve bu ilaçların kişilerin ömür boyu almasını sağlayarak cinsel fonksiyonlarını azaltıcı bir etki oluşturması beklenmektedir. Bu durum aslında tam olarak hadım etme işlemi değildir. İnsanda herhangi fiziksel bir değişim olmadığı gibi bu ilaçları kullanan kişi ilaçları bıraktığı zaman normal cinsel arzularına ve gücüne tekrar kavuşabilmektedir. Bu yüzden kalıcılık açısından klasik hadım yöntemleri ile kimyasal hadım arasında önemli bir fark bulunmaktadır. 

Sonuç

Günümüzde de zaman zaman gündeme gelen hadım konusu aslında yeni bir mevzu değildir. Görüldüğü gibi tarih boyunca konuşulmuş ve çeşitli gerekçeler ile uygulanmıştır. Günümüzde ise hukuki bir ceza olarak uygulanması konuşulmaktadır Ancak günümüzde klasik hadım yöntemleri değil daha basit ve tıbbi hadım etme söz konusudur.