Halikarnas Balıkçısı / Cevat Şakir Kabaağaçlı
Cevat Şakir Kabaağaçlı veya tanınan adıyla Halikarnas Balıkçısı (17 Nisan 1890, Girit – 13 Ekim 1973, İzmir), Bodrum'a olan aşkı ile tanınan ünlü roman ve hikâye yazarıdır. Halikarnas Balıkçısı'nın asıl adı Cevat Şakir Kabaağaçlı'dır. Bodrum aşığı bir insan olduğu için Bodrum'un antik dönemdeki ismi olan Halikarnas'tan esinlenerek bu ismi almıştır.
Hayatı
Halikarnas Balıkçısı'nın Ailesi
Cevat Şakir17 Nisan 1890 tarihinde, Girit'te doğmuştur. Babası, Osmanlı'nın son köklü ailelerinden birisi olan Şakir Paşa ailesine mensuptur. Babası Girit ve Atina'da sefirlik ve valilik yapan Mehmet Şakir Paşa, annesi ise Giritli Sare İsmet Hanım'dır. Halikarnas Balıkçısı'nın amcası da önemli bir kişi olduğu için ondan da bahsetmek gerekir. Amcası II. Abdülhamid döneminde sadrazamlık yapan Ahmed Cevad Paşa'dır. Dedesi de Şura-ı Askeri Dairesi Reisi Miralay Mustafa Asım Bey'dir.
Halikarnas Balıkçısı, altı çocuklu bir ailenin en büyük çocuğudur. Ailenin geri kalan fertleri de sanat alanında yetenekli insanlardır. Kardeşlerinden Fahrelnisa resim alanında, Aliye gravür alanında meşhur kişilerdendir. Yeğeni Füreya Koral ise ilk Türk kadın seramikçi ünvanına sahiptir. Yine yeğenlerinden Nejad Devrim ressam, Şirin Devrim ise tiyatrocudur.
Halikarnas Balıkçısı'nın Çocukluk ve Gençlik Dönemi
Cevat Şakir, çocukluk hayatının ilk yıllarını babası Şakir Paşa’nın elçi olarak bulunduğu Atina’da geçirmiştir. İlköğrenimini Büyükada'da, orta ve liseyi Robert Kolej'de tamamlamıştır. İlk yazısı liseden mezun olduğu 1907 yılında İkdam Gazetesi’nde yayımlanmıştır. Bu, İngilizce’den tercüme bir yazıydı. Lise öğreniminden sonra İngiltere’de denizcilik öğrenimi yapmak istemiş ancak ailesinin ısrarı ile Oxford Üniversitesi’nde tarih öğrenimi görmüştür. 1913’te İtalyan bir bayanla evlenerek İtalya’da kalmıştır, daha sonra resim eğitimi de almıştır.
Sonraki Yılları
Cevat Şakir, İstanbul'a döndüğünde gazete ve dergilerde yazılar yayınlamaya başlamıştır. Ailesinin yaşadığı maddi problemler dolayısı ile babası Afyondaki kabaağaçlı çiftliğine yerleşir. Burada yaşanan bir tartışma sırasında Cevat Şakir'e ait olan silahtan çıkan kurşunla babası vurulmuş ve hayatını kaybetmiştir. Bu olaydan dolayı Cevat Şakir, cinayet şüphesiyle yargılanmış, yargılama sonucunda da on beş yıl kürek cezasına çarptırılmıştır. Cezasının yedi yılını çektikten sonra verem hastalığına yakalanmış ve tahliye edilmiştir.
1925 yılına kadar dergilerde tercümeler yapmış, resim ve yeni tarz tezhipler yapmış, karikatür çizmiş ve renkli dergi kapakları hazırlamıştır.
Hüseyin Kenan, müstear ismiyle 13 Nisan 1925'te Dört asker kaçağı ile ilgili bir yazı kaleme almıştır. Bu yazının başlığı "Hapishanede İdama Mahkum Olanlar Bile Bile Asılmaya Nasıl Gider" şeklindedir. Bu öyküden dolayı İstanbul İstiklal Mahkemesi'nde yargılanmıştır. Mahkeme memlekette isyan olduğu bir dönemde askeri isyana teşvik edici yazı yazmaktan dolayı suçlu bulunmuştur. Mahkeme başkanı idam cezası vermek istemiş ancak Kılıç Ali Bey'in teklifiyle kalebent olarak Bodrum'a sürülmüştür.
Cezasının son yarısını İstanbul'da tamamladıktan sonra, çok sevdiği insanları ve doğal güzellikleriyle alıştığı Bodrum'dan uzak kalamamış ve Bodrum'a yeniden dönerek yaklaşık 25 yıl daha Bodrum'da yaşamıştır.
Bodrum'un antik çağdaki adı olan Halikarnas'ı mahlas olarak kullanan Cevat Şakir, Bodrum'da balıkçılık dahil bir çok iş yapmıştır. Eserlerinin büyük kısmını da Bodrum’da yazmıştır. İkinci evliliğini dayısının kızı Hamdiye, üçüncü evliliğini Hatice Hanım’la yapan Cevat Şakir'in üç evliliğinden beş çocuğu olmuştur. Çocukları ortaöğrenim çağına gelince, o yıllarda bu kasabada ortaokul bulunmaması sebebiyle ailesini İzmir’e taşımıştır. Yaşamını yazarlık ve turist rehberliği ile sürdüren Cevat Şakir, rehberlik kurslarında da dersler vermiştir. 13 Ekim 1973'te İzmir'de kemik kanserinden vefat etmiştir.
Cevat Şakir vasiyeti üzerine Bodrum'a gömülmüştür. Kabri Bodrum-Gümbetteki Türbe Tepesinde'dir.
Halikarnas Balıkçısı Müzesi
Manevi oğlu Şadan Gökovalı ile seçtiği yerde, küçük bir müzesi "Halikarnas Balıkçısı Müzesi" adı altında bulunmaktadır.
Halikarnas Balıkçı Müzesi adresi: Cevat Şakir Mahallesi, Sabırlık Sk. No:25, 48400 Bodrum/Muğla
Edebi Kişiliği
Halikarnas Balıkçısı, 1926'dan sonra deniz hikayeleriyle tanınmıştır. Hikaye ve romancılığımızda “deniz çığırını” açan, deniz insanlarının yaşantılarını anlatmasıyla ün yapan sanatçı aynı zamanda usta bir balıkçı, sünger avcısı, botanik uzmanı ve iyi bir tarihçidir.
Eserlerinde ele aldığı konuları, Ege Bölgesi ve Akdeniz Bölgesi kıyı ve açıklarında gelişen, denize bağlı olaylardan çıkarmıştır. İçinde yaşadığı, en küçük ayrıntılarına kadar bildiği hür ve asi denizi, kaderleri denizin elinde olan balıkçıları, dalgıçları, sünger avcılarını ve gemileri zengin bir terim ve mitoloji hazinesinden güçlenerek, denize karşı sonsuz bir hayranlıktan gelen şiirli, yer yer aksayan, ama sürükleyip götüren bir anlatımla hikaye ve romana taşımıştır.
Eserlerinde denizin içi ve dışına ait her şeyi, ömrünü verdiği Bodrum’u, Ege Denizi’nin efsanelerini, Akdeniz savaşlarını konu olarak seçen Cevat Şakir, anlattıklarını bir gözlemci gibi değil, olayları bizzat yaşayan bir insan duyarlılığı ile kaleme almıştır.
Balıkçı, gemici, süngerci, dalgıç, kaptan ve tayfa gibi ekmeğini denizden çıkaran kişiler, yazarın hikaye ve romanlarının şahıs kadrosunu oluştururlar. Onun kahramanları kendisine göre “ötelerin çocukları”dır ve sonu ölüm bile olsa denize tutkun olan insanlardır.
Dili son derece sade olan yazar, üslup ve tekniğe coşkun şiir diline güvenerek pek önem vermemiştir. Şiirsel bir anlatımı olan sanatçı, eserlerinde plana pek önem vermemiş, yeri geldiğinde Ahmet Mithat’ta olduğu gibi konu ile ilgili bilgiler vererek olayın akışını kesmiş, uzun cümlelere çokça yer vermiştir. Üslubundaki en güçlü özellik, deniz terimlerini son derece iyi bilmesinden yararlanarak ortaya koyduğu canlı anlatımıdır.
Eski Yunan kültürünün Ege kıyılarımızdan doğduğunu düşünerek, oradaki kültürü kendi kültürümüz olarak almamızı isteyen yazar bu düşünceleri ile “Mavi Hümanizma” hareketini başlatmıştır.
Cevat Şakir, kendi kaleminden çıkan eserleri yanında yüz kadar kitabı da tercüme etmiştir. Yazı ve düşünceleri ile Azra Erhat gibi dönemin önemli aydınlarını etkilemiş birisi olarak Kültür Bakanlığı tarafından Halikarnas Balıkçısı'na 1971 Devlet Kültür Armağanı verilmiştir.
Halikarnas Balıkçısı ve arkadaşları ilk Mavi Yolculuk fikrini ortaya atan ve uygulayanlardır. Günümüzdeki Mavi Yolculuk ile onlarınkisi tabiki biraz farklıdır. Günümüzde yapılan mavi yolculuklarda her türlü lüks düşünülürken, onların yaptığı mavi yolculukta yanlarına sadece peynir, su, istanköy peksimeti, tütün ve rakı alınır. Burada amaç zaten dünyadan uzaklaşmak ve kafayı dinlemektir. Haftalarca denizde kalırlar ve sadece acil ihtiyaçlar için karaya çıkarlardır.
Eserleri:
Hikayeleri
Ege Kıyılarından (1939), Merhaba Akdeniz (1947), Ege'nin Dibi (1952), Yaşasın Deniz (1954), Gülen Ada (1957), Ege'den (1972), Gençlik Denizlerinde (1973), Parmak Damgası (1986), Dalgıçlar (1991), Çiçeklerin Düğünü (1991), Ege'den Denize Bırakılmış Bir Çiçek, Mavi Zamanlar, Gülen Ada
Romanları
Aganta Burina Burinata (1945), Uluç Reis (1962), Turgut Reis (1966), Deniz Gurbetçileri (1969), Ötelerin Çocukları (1956), Bulamaç, Öyküleri, Ege’nin Dibi, Ege Kıyılarından, Merhaba Akdeniz, Yaşasın Deniz, Gülen Ada, Parmak Damgası, Gençlik Denizlerinde, Çiçeklerin Düğünü
Otobiyografi
Mavi Sürgün (1961)
Anı
Mavi Sürgün
İnceleme-Deneme
Anadolu Efsaneleri (1954), Anadolu Tanrıları (1955), Anadolu’nun Sesi (1971), Merhaba Anadolu (1980), Hey Koca Yurt (1972), Altıncı Kıta Akdeniz (1982), Sonsuzluk Sessiz Büyür (1983), Düşün Yazıları (1981) Arşipel (1993)
Çocuk kitabı
Yol Ver Deniz, Denizin Çağrısı, İmbat Serinliği, Nasrettin Hoca, Gündüzünü Kaybeden Kuş, Deniz Gurbetçileri, Define Adası, Tünek Ahmet
İngilizce yazdığı kitaplar
An Outline of the History of Turkey (Türkiye Tarihinin Bir Özeti) Turizm ve Tanıtma Bakanlığına vermiş, yayımlanmamış
The Meditteranean Civilization (Akdeniz Uygarlığı) Dışişleri Bakanlığına vermiş, yayımlanmamış
Ephesus (turistik kılavuz; Türkiye'de ilk)
Halicarnassus (turistik kılavuz)
Asia Minor
Çeviri
Hortlak Rikşav - Rudyard Kipling (1939)
Uykulu Kuytu Menkıbesi - Washington Irving Hakkında yazılanlar
Halikarnas Balıkçısının ardından hakkında kaleme alınan eserler de olmuştur.
Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı (1976) Hazırlayan: Azra Erhat
Düşün Yazıları (1981) Hazırlayan: Azra Erhat